Sługa Boży Biskup Ignacy Świrski (1885-1968)

Poprzez beatyfikacje i kanonizacje Kościół ciągle proponuje wiernym nowe wzory świętości, które pomagają interpretować przesłanie Ewangelii Jezusa Chrystusa w różnorodnych okolicznościach życia. Osoby, które za życia osiągnęły wysoki stopień przyjaźni i zjednoczenia z Bogiem i odeszły do wieczności, nie potrzebują beatyfikacji i kanonizacji dla siebie samych. One cieszą się już w pełni oglądaniem Boga twarzą w twarz i wyniesienie ich w Kościele do chwały ołtarzy nie pomnaża ich szczęścia. Ich ewentualna beatyfikacja i kanonizacja nie służą im, ale nam, jeszcze pielgrzymującym; służą wspólnocie wierzących i światu pielgrzymującemu jeszcze po drogach życia doczesnego. Obydwie te instytucje (nazywajmy je w ten sposób), tj. beatyfikacja i kanonizacja, pełnią bardzo ważną funkcję społeczną, eklezjalną, i dlatego też przy wyborze kandydatów do chwały ołtarzy nie należy zapominać o tym ich podstawowym, zasadniczym celu. Z jednej strony, beatyfikacja i kanonizacja zakładają zawsze wysoki stopień świętości, ale z drugiej strony, ani męczeństwo ani heroiczność cnót nie domagają się ani nie zakładają beatyfikacji czy kanonizacji. Trzeba więc zwracać uwagę na to, że oprócz sławy świętości życia lub sławy męczeństwa, warunkiem rozpoczęcia postępowania beatyfikacyjnego jest aktualność sprawy, czyli pożytek duchowy, jaki wyniesienie konkretnego sługi Bożego do chwały ołtarzy przyniesie wspólnocie eklezjalnej. Chodzi bowiem o oddziaływanie apostolskie beatyfikacji i kanonizacji oraz wpływ przykładu życia sługi Bożego na życie wierzących.

„Przedprocesowe przygotowania do rozpoczęcia dochodzenia diecezjalnego w sprawie stwierdzenia heroiczności cnót kandydata na ołtarze”

W dniu 22 lutego 2007 r. została zatwierdzona przez papieża Benedykta XVI instrukcja Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych Sanctorum Mater o prowadzeniu dochodzenia diecezjalnego lub eparchialnego w sprawach kanonizacyjnych. Jej celem – jak czytamy we wprowadzeniu – „jest wyjaśnienie norm obowiązującego prawa w sprawach beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych, ułatwienie ich stosowania i ukazanie sposobów wykonania tych norm, czy to w sprawach nowych, czy dawnych”.

W świetle tejże instrukcji należy przyjrzeć się najpierw wstępnym procedurom, poprzedzającym rozpoczęcie właściwego dochodzenia diecezjalnego w sprawie heroiczności cnót czy męczeństwa kandydata na ołtarze, a więc czynnościom przedprocesowym, które należy podjąć dla przeprowadzenia procesu diecezjalnego.

1. Opinia świętości lub męczeństwa

a) Podstawowym wymogiem dla rozpoczęcia starań o otwarcie procesu beatyfikacyjnego jest stwierdzenie istnienia autentycznej i powszechnej opinii świętości lub męczeństwa kandydata. Należy więc, jako pierwszy krok, zdobyć dokumenty potwierdzające tejże opinii rzeczywiste istnienie. Zadanie to zleca się postulatorowi, mianowanemu przez biskupa diecezjalnego lub przez wyższego przełożonego instytutu życia konsekrowanego, i przez biskupa zatwierdzonego.

b) Instrukcja Sanctorum Mater daje wskazówki dotyczące określenia opinii świętości i męczeństwa. Precyzuje, że sprawa beatyfikacyjna i kanonizacyjna dotyczy wiernego katolika, który w życiu, w momencie śmierci i po śmierci cieszył się opinią świętości, praktykując w stopniu heroicznym wszystkie cnoty chrześcijańskie lub cieszył się opinią męczennika, gdyż naśladując bliżej Jezusa Chrystusa, poświęcił swoje życie w akcie męczeństwa. Instrukcja definiuje opinię świętości jako przekonanie rozpowszechnione między wiernymi o czystości i prawości życia sługi Bożego i o cnotach przez niego praktykowanych w stopniu heroicznym. Takiemu przekonaniu towarzyszy zwykle powszechne przeświadczenie o cudach dokonanych przez Boga a wyproszonych przez wstawiennictwo kandydata do chwały ołtarzy, przyzywanego w różnych formach pobożności prywatnej. Natomiast w procesach o męczeństwie opinia o świętości nabiera bardziej specyficznego znaczenia i staje się przekonaniem rozpowszechnionym między wiernymi o fakcie poniesienia śmierci przez sługę Bożego za wiarę lub cnotę wypływającą z tejże wiary. Uzasadnione przekonanie o świętości kandydata na ołtarze jest zatem pierwszym i podstawowym warunkiem, by móc wprowadzić w diecezji sprawę beatyfikacyjną.

c) Ze względu na powagę i cel, któremu służy beatyfikacja, tj. dobro Kościoła, jest rzeczą zrozumiałą i oczywistą, że udowadnianie opinii świętości kandydata musi mieć wymiar wykraczający poza interes partykularny i prywatny grupy, która pragnie go promować. W prowadzeniu kwerendy winno się więc przestrzegać zasadę obiektywności w ocenie potencjalnych dowodów i do gromadzenia także tych dokumentów i oświadczeń osób, które mogą wydawać się niekorzystne dla udowodnienia opinii świętości czy męczeństwa. Wymóg ten, skądinąd, służy nie tylko ochronie nadrzędnego dobra Kościoła, ale pozwala już na początku postępowania dostrzec potencjalne trudności, jakie mogą nastąpić w procesie i podjąć właściwe decyzje już przed jego formalnym rozpoczęciem.

2. Eklezjalny walor sprawy

a) Zadaniem postulatora w fazie przedprocesowej jest także ukazanie waloru eklezjalnego sprawy beatyfikacyjnej, o której wprowadzenie zabiega. Walor eklezjalny to przede wszystkim aktualność przesłania kandydata na ołtarze w danym momencie historii życia Kościoła i duchowe korzyści mogące wyniknąć z jego wyniesienia na ołtarze dla ludu Bożego. Nie należy zapominać przy tym, że każda beatyfikacja i kanonizacja pełni funkcję religijną i społeczną, służąc umocnieniu wiary Kościoła i wskazując wzorce zachowań dla stawienia czoła wyzwaniom konkretnej sytuacji historycznej. W konstytucji apostolskiej Divinus Perfectionis Magister, papież Jan Paweł II, przywołując nauczanie Soboru Watykańskiego II o powszechnym powołaniu do świętości, przypomina, że Kościół, rozważając życie tych, którzy wiernie szli śladami Chrystusa czuje się zachęcony do tego, aby ciągle na nowo szukać drogi do Miasta przyszłości i wciąż uczy się w jaki sposób, wśród zmienności świata, kroczyć pewną drogą ku zjednoczeniu z Chrystusem, to znaczy ku świętości.

b) Walor eklezjalny konkretnej sprawy jest zatem odczytaniem aktualności wskazań czym jest droga do świętości. Dzieje się to poprzez danie odpowiedzi, godnej ucznia Chrystusa, na współczesne wyzwania świata. Tę drogę każdy chrześcijanin może podjąć, mutatis mutandis, pozostając wiernym swojemu stanowi i powołaniu, odbywając własne pielgrzymowanie do Niebieskiego Jeruzalem. W dzisiejszych czasach szczególnymi wyzwaniami stojącymi przed chrześcijanami są wierność prawdzie, miłość Kościoła, ochrona życia i ludzkiej godności, troska o rodzinę, solidarność i miłość braterska, wolontariat, itp.

3. Granice czasowe

a) Normy zawarte w Sanctorum Mater przewidują, że sprawa beatyfikacyjna nie może być przedłożona wcześniej niż pięć lat po śmierci kandydata na ołtarze i nie później niż trzydzieści lat po jego śmierci (art. 25-26). Motyw dolnej granicy, to znaczy 5 lat od chwili śmierci kandydata na ołtarze podyktowany jest koniecznością zweryfikowania istnienia rzeczywistej i spontanicznej opinii świętości. Zaś trzydziestoletnia granica czasu umotywowana jest obawą przed podstępem lub oszustwem ze strony powoda, który mógłby np. zwlekać z przedłożeniem prośby oczekując na naturalne wykluczenie (śmierć) ewentualnych świadków przeciwnych. Postulator zatem zobowiązany jest do uzasadnienia ewentualnej zwłoki przekraczającej wyznaczony limit czasowy. Biskup zaś musi sprawdzić i ocenić, czy ze strony powoda nie było motywacji związanych z chęcią dokonania oszustwa lub posłużenia się podstępem w odwlekaniu przedstawienia prośby. Racje umotywowanego opóźnienia biskup musi szczegółowo przedstawić na piśmie, dokument ten zaś musi zostać dołączony do akt pierwszej sesji procesu.

4. Przedłożenie prośby kompetentnemu biskupowi

a) Zgromadziwszy stosowną dokumentację, o której mówiliśmy, postulator przedkłada oficjalną prośbę (supplex libellus) o rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego wskazanego kandydata. Doprecyzujmy, że biskupem właściwy jest ordynariusz diecezji, na terenie której zmarł kandydat. W uzasadnionych przypadkach można jednak prosić Stolicę Apostolską o przenie-sienie kompetencji na prowadzenie procesu w innej diecezji (np. w sprawach męczenników obozów koncentracyjnych z obszaru Niemiec). Otrzymanie przez biskupa prośby postulatorskiej nie oznacza automatycznie jej przyjęcia i podjęcia decyzji o ustanowieniu trybunału i rozpoczęciu dochodzenia diecezjalnego. Nie oznacza także zawieszenia działalności postulatora.

b) Wypełnienie przez postulatora wszystkich zadań wyznaczonych mu w fazie przed-procesowej ma jako cel dostarczenie biskupowi kompetentnemu dla prowadzenia sprawy wszystkich elementów, które pozwolą mu na podjęcie właściwej decyzji, słusznej z punktu widzenia dobra wspólnego Kościoła, ale także pozwolą uniknąć decyzji, które angażowałyby zasoby ludzkie i materialne będąc od samego początku obciążone dużym prawdopodobieństwem niepowodzenia.

c) Po otrzymaniu wyników wstępnych działań postulatora, biskup jest zatem zobowiązany do oceny, czy na ich podstawie można stwierdzić istnienie rzeczywistej opinii świętości i określić eklezjalny walor sprawy. Nadto biskup winien podjąć następujące kroki:

5. Konsultacja z konferencją biskupów

a) Przed podjęciem ostatecznej decyzji o rozpoczęciu dochodzenia diecezjalnego, biskup zobowiązany jest podjąć konsultację z innymi biskupami, mającą na celu zebranie ich opinii odnośnie do słuszności rozpoczęcia sprawy. Instrukcja przewiduje, że interlokutorem biskupa w tej fazie postępowania jest Konferencja Episkopatu, przynajmniej na szczeblu regionalnym. Chodzi o wysłuchanie przez biskupa opinii konferencji biskupów, nie nakładając jednak na niego obowiązku uzyskania jej zgody na rozpoczęcie dochodzenia diecezjalnego. Jasne staje się zatem ratio tej normy, która ma na celu nie tyle wypełnienie formalności prawnej, ile osadzenie procesu w szerszym kontekście eklezjalnym, zainteresowanie i wzbudzenie poczucia odpowiedzialności za jego przebieg biskupów stojących na czele Kościołów lokalnych, którzy w ten sposób, także poprzez zaangażowanie w proces kanonizacyjny, realizują doktrynę kolegialności. Chociaż biskup ma władzę samodzielnego oceniania istnienia opinii świętości i prowadzenia całego dochodzenia diecezjalnego, sam fakt beatyfikacji i kanonizacji przekracza granice Kościołów lokalnych i staje się darem dla Kościoła powszechnego. Sformułowanie paragrafu 1 art. 42 Instrukcji wyraźnie podkreśla troskę o zachowanie zasady kolegialności w prowadzeniu postępowania kanonizacyjnego, wskazując, że odpowiednim momentem dla przeprowadzenia konsultacji jest sesja konferencji biskupów. Należałoby zatem wykluczyć, jako niezgodną z duchem instrukcji, ewentualną praktykę kierowania indywidualnych zapytań do poszczególnych członków Konferencji Episkopatu.

6. Wydanie edyktu do diecezjan

a) Przed rozpoczęciem procesu biskup zobowiązany jest do ujawnienia prośby postulatorskiej o rozpoczęcie sprawy we własnej diecezji poprzez wydanie edyktu wywieszonego w katedrze i opublikowanego w biuletynie diecezjalnym. Jeżeli wymagają tego okoliczności i biskup uzna to za słuszne, np. jeżeli osoba kandydata na ołtarze prowadziła swoją działalność i byłą znaną w innych Kościołach lokalnych, biskup może zwrócić się z prośbą do biskupów tychże Kościołów o wywieszenie swego edyktu także poza terytorium jego diecezji. Celem edyktu wydanego przez biskupa jest poinformowanie ludu Bożego o inicjatywie rozpoczęcia procesu i wezwanie wiernych do dostarczenia informacji odnoszących się do sprawy. Wierni są moralnie zobowiązani do udostępnienia autorowi edyktu posiadanych dokumentów, listów, zdjęć, korespondencji dotyczącej osoby kandydata i planowanego dochodzenia kanonicznego. Informacje i dokumenty powinny odnosić się nie tylko do aspektów pozytywnych, ale także do ewentualnych trudności, które należałoby wyjaśnić w ramach dochodzenia diecezjalnego.

b) Opublikowanie edyktu ma na celu niejako „sprowokowanie” wiernych do ustosunkowania się do procesu, zachęcenie ich do współuczestnictwa w odpowiedzialności za jego prowadzenie i do zaangażowania się w niego, zarówno poprzez przekazanie materiału nt. kandydata na ołtarze jak i dostarczenie informacji o ewentualnych przeszkodach w procesie. Także ten ostatni element należy uznać jako twórcze i konstruktywne współuczestnictwo w tak ważnym akcie eklezjalnym. Biskup, bowiem, po uzyskaniu informacji o ewentualnych przeszkodach winien poinformować o nich postulatora, aby ten mógł podjąć odpowiednie kroki w celu ich wyjaśnienia. W przypadku, kiedy przeszkoda nie zostanie wyjaśniona, biskup może uznać, że sprawa nie może być kontynuowana i zobowiązany jest poinformować o tym postulatora za pomocą dekretu, w którym wskaże motywy swojej decyzji.

7. Prośba o „Nihil obstat” Stolicy Apostolskiej

a) Procedura beatyfikacyjna nakłada jeszcze na biskupa obowiązek zwrócenia się do Stolicy Apostolskiej z zapytaniem, czy z jej strony nie ma przeszkód dla prowadzenia sprawy.

b) Do zapytania biskupa skierowanego do Stolicy Apostolskiej powinny być dołączone dane biograficzne kandydata na ołtarze i informacje na temat waloru eklezjalnego sprawy. Jakkolwiek prośba kierowana jest do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, jej odpowiedź podejmowana jest po kwerendzie przeprowadzonej także w innych dykasteriach Stolicy Świętej, w archiwach, w których mogłyby znajdować się ewentualne dokumenty dotyczące osoby i działalności kandydata (w Kongregacji Instytutów Życia Konsekrowanego dla zakonnika; w Kongregacji ds. Duchowieństwa dla kapłana; w Kongregacji Rozkrzewiania Wiary dla misjonarza, itd.). Tak szeroko przeprowadzone konsultacje (Konferencja Episkopatu, lud Boży, Stolica Święta) pozwolą biskupowi podjąć decyzję odnośnie do przyjęcia prośby postulatorskiej i rozpoczęcia procesu w oparciu o zgromadzoną dokumentację i opinie.

8. Mianowanie Teologów Cenzorów i Komisji Historycznej

a) Instrukcja Sanctorum Mater (art. 62) wymaga, aby biskup, jeszcze przed rozpoczęciem procesu, mianował przynajmniej dwóch cenzorów teologów w celu dokonania oceny opublikowanych pism sługi Bożego. Obowiązek dostarczenia pism publikowanych spoczywa na postulatorze sprawy. Zaleca się, aby także pisma, które nie ukazały się drukiem, zostały poddane ocenie. Przez opublikowane pisma rozumie się jakiekolwiek dzieła wydane drukiem przez samego sługę Bożego bądź przez innych. Jeśli liczba pism jest bardzo duża, to należy je podzielić i dać do oceny różnym cenzorom (mianuje się ich więcej), jednak tak, aby każde pismo zostało przebadane przynajmniej przez dwóch z nich.

b) Bardzo ważne, a o czym często się zapomina, jest to, aby dekrety ustanawiające teologów cenzorów były wydane dla każdego z osobna. Nadto należy pamiętać, aby dane osobowe cenzorów były zachowane w tajemnicy, co umożliwi obiektywną ocenę teologiczną.

c) Cenzorzy są mianowani przed rozpoczęciem dochodzenia diecezjalnego. Bardzo istotną sprawą jest to, aby cenzorzy przed i po wykonaniu zadania, oddzielnie złożyli przed biskupem przysięgę wiernego wykonania zleconej im pracy i zachowania urzędowej tajemnicy. Swoje opinie oddzielnie składają biskupowi w obecności kanclerza, który sporządza protokół przekazania opinii teologicznej i wraz biskupem podpisuje formułę złożonej przez nich przysięgi.

d) Nadto bardzo ważną sprawą, o której należy pamiętać jest to, aby dekret nominacyjny cenzorów był włączony w akta sprawy i by do opinii były dołączone formuły przysięgi.

e) Jeszcze przed rozpoczęciem procesu biskup powinien mianować Komisję Historyczną. Instrukcja stanowi w tej materii: „We wszystkich sprawach, czy to nowych, czy dawnych, biskup ma obowiązek dekretem mianować przynajmniej trzech biegłych, w zakresie historii i archiwistyki, którzy tworzą tzw. Komisję Historyczną” (art. 68).

f) Jednym z członków Komisji Historycznej może być osoba z tego samego instytutu życia konsekrowanego, czy stowarzyszenia życia apostolskiego, do którego należał sługa Boży. Jest to bardzo zasadne, gdyż takiej osobie jest bowiem łatwiej dotrzeć do dokumentów.

g) Podobnie, jak cenzorzy teologowie, członkowie Komisji Historycznej składają przysięgę wiernego wypełnienia zadania i zachowania urzędowej tajemnicy (ante et post investigationem), a następnie swoje relacje składają biskupowi. Podobnie, jak w przypadku cenzorów teologów, dekret nominacyjny, formuły przysięgi wraz z relacją historyków włącza się do akt sprawy. A nadto powołany Trybunał podczas trwania procesu powinien wezwać członków Komisji Historycznej na świadków z urzędu.

h) Długa, przedprocesowa faza postępowania kończy się z chwilą mianowania przez biskupa Trybunału Diecezjalnego, odpowiedzialnego za przeprowadzenie procesu. Zaznaczmy, że w myśl dokumentów, członkami trybunału nie mogą być osoby z tego samego instytutu życia konsekrowanego czy stowarzyszenia życia apostolskiego, do którego należał sługa Boży. Przepis ten nie dotyczy kapłanów diecezjalnych: księża mogą być członkami trybunału prowadzącego sprawę kapłana tej samej diecezji.

9. Rozpoczęcie procesu diecezjalnego i jego przebieg

a) Przekonany o słuszności sprawy, biskup diecezjalny specjalnym pismem informuje postulatora sprawy o przyjęciu jego prośby i o podjęciu decyzji rozpoczęcia procesu beatyfikacyjnego zgłoszonego przez tegoż postulatora kandydata. Nadto urzędowym dekretem powołuje Trybunał, wyznacza miejsce, dzień i godzinę rozpoczęcia procesu. Pierwsza sesja (Sessio prima) Trybunału jest sesją publiczną. Odbywa się ona najczęściej w kaplicy biskupiej lub innym do tego wyznaczonym przez biskupa godziwym publicznym miejscu.

b) W czasie pierwszej sesji odbywa się wręczenie przez biskupa dekretów nominacyjnych członkom Trybunału i ich zaprzysiężenie. Członkowie Trybunału, tj. delegat biskupa, promotor sprawiedliwości i notariusze, a także sam biskup składają publicznie przysięgę, że powierzone im zadania spełnią zgodnie z sumieniem i wiernie je wykonają oraz zachowają tajemnicę.

c) Zaleca się, aby pierwsza sesja miała charakter liturgiczny i prawny. Najczęściej pierwszą sesję poprzedza Msza Święta o Duchu Świętym lub inna celebracja liturgiczna, np. jutrznia, czy nieszpory, modlitwa w ciągu dnia. Po celebracji liturgicznej następuje część prawna.

d) Biskup na początku wręcza dekrety nominacyjne poszczególnym członkom Trybunału. Po wręczeniu dekretu postulator prosi o otwarcie postępowania prezentując życie i sylwetkę duchową kandydata, po czym następuje zaprzysiężenie Trybunału. Pierwszy przysięgę składa biskup, następnie jego delegat, promotor sprawiedliwości i notariusze. Przysięgę składa także postulator lub wicepostulator sprawy. Te akty prawne sporządza i potwierdza kanclerz kurii, który w tym przypadku jest notariuszem I sesji. Następnie kanclerz przekazuje akta I sesji notariuszowi aktuariuszowi procesu.

e) Po sporządzeniu tego aktu głos może ponownie zabrać postulator lub powód, aby podziękować biskupowi. Całość sesji powinna zakończyć modlitwa.

f) W aktach pierwszej sesji powinny się znaleźć:

– ewentualny reskrypt przeniesienia kompetencji;
– dokumentacja przedstawiona biskupowi dla udowodnienia opinii świętości, jaką cieszy się sługa Boży;
– dokument nominacji postulatora lub wicepostulatora;
– prośba postulatora z załącznikami;
– ewentualna deklaracja dotycząca motywów opóźnienia rozpoczęcia sprawy;
– lista świadków;
– opinia Konferencji Biskupów na temat stosowności sprawy;
– edykt biskupa;
– „Nihil obstat” Stolicy Apostolskiej;
– dekrety nominacyjne urzędników dochodzenia;
– opinie cenzorów teologów (wraz z dekretami nominacyjnymi i formułami przysięgi) lub deklaracja na temat braku pism publikowanych;
– materiał zebrany przez biegłych w zakresie historii i archiwistyki wraz z ich relacją, dekretami nominacyjnymi i formułami przysięgi.

Od I Sesji kandydatowi na ołtarze przysługuje tytuł Sługi Bożego.

Korzystałem z opracowania o. Sz. Praśkiewicza OCD, Prezentacja Instrukcji „Sanctorum Mater” o prowadzeniu dochodzenia diecezjalnego lub eparchialnego w sprawach kanonizacyjnych, [w:] „Świętość kanonizowana”, t. 3, Kraków 2009, s. 13-23.

Opracował: ks. dr Wojciech Mueller